Virüsten dolayı sefer yapamayan, ancak kurallar gereği havalimanına aldıkları iniş-kalkış saatlerini (Slot) kaybetmemek için seferlerinin yüzde 80’ni yapmak zorunda olan havayolu şirketleri, Dünya Sağlık Örgütü’nün COVID-19’u pandemi ilan etmesinin ardında, Slot uygulamasında gevşeme beklentilerini artırdı.
Dünyaya yayılan Koronavirüs (Covid-19) başta insan sağlığı olmak üzere, tüm sektörler üzerinde olumsuz etkilere yol açıyor. Bu sektörlerden biri olan havayolları, bir yandan yolcu kaybederken, öbür yandan almış oldukları havalimanına iniş-kalkış saatlerini (Slot) kaybetmemek için yolcusuz yaptıkları ‘hayalet uçuşlarla’ zor günler yaşıyor.
Mevcut kurallar gereği, havayolu şirketleri, kendilerine tahsis edilen Slot’ları kullanmak zorunda, kullanmazsa bu hakkı kaybediyorlar. Bu kural havacılık sektörde ‘Kullan veya Kaybet- Use it or Lose it’ şeklinde uygulanıyor. Türkiye’deki mevcut durumu ve beklentileri öğrenmek için havacılık sektörünün temsilcileriyle görüştük. Sektör temsilcilerinin bazıları salgının her şeyi hızla değiştirdiğini bunun da tahmin yapmayı zorlaştırdığını belirterek görüş vermek istemedi.
Dünya Sağlık Örgütü’nün Covid-19’u; dünyada eş zamanlı yayılıp, çok sayıda insanı tehdit eden bulaşıcı hastalıklar şeklinde tanımlanan pandemik olarak ilan etmesi, Slot kurallarının gevşetilmesini hızlandıracağı beklentisine yol açtı. Sektörü yakından tanıyan Turizm Yazarları Derneği (TUYED) Başkanı Musa Alioğlu, 2002’de 9/11 İkiz Kuleler saldırısı, 2003’te SARS ve 2009 yılındaki mali krizde Slot kurallarının gevşetildiğini hatırlatarak, “Salgının pandemik olarak ilan edilmesi, mücbir sebep konusunun yeni bir aşamaya geldiğine işaret ediyor. Bunun da Slot kurallarında bir askıya almaya yol açacağına inanıyorum” diyor.
TÜRKİYE’NİN KAYBI 120 MİLYON DOLAR
IATA, OECD, McKinsey, Citibank gibi kurumların Koronovirüsün dünya ekonomisi üzerindeki etkilerine ilişkin araştırmalar yaptığını hatırlatan Türkiye Özel Sektör Havacılık İşletmeleri Derneği (TÖSHİD) Genel Koordinatörü Bülent Rahmi Demirci konuyla ilgili şu bilgileri veriyor: “İlk araştırmaların hepsi SARS baz alınarak yapıldı. SARS beş ay sürdü. Ancak Koronovirüsün bundan daha uzun süreceği tahmin ediliyor. IATA 5 Mart’taki ikinci açıklamasında havayollarının kaybını iyimser tahminde 63 milyar dolar, kötümser tahminde ise 113 milyar dolar dolar olacağını belirtti. Bu tahmine göre yolcu kayıpları da yüzde 11 ila yüzde 19 arasında değişebilir.”
Dünya GSMH’nin yüzde 0,5 ila 1,5 gerileyeceğinin tahmin edildiğini belirten Demirci “Havayolları talep düşmesi sonucu frekanslarını azaltıyor. Hastalık görülen ülke ve noktalarda seferler tamamen durduruluyor. Sefer azaltma ve durdurmanın şimdiki maliyeti aylık 100-120 milyon dolar mertebesindedir” dedikten sonra şunları ekliyor:
“Türkiye’de ise havacılık sektöründeki gelir kaybının 100-120 milyon dolar olacağı tahmin ediliyor. Bu rakam daha da artabilir. Yaptığım hesaba göre, 7 ay boyunca 50 adet B737-800 kapasitesine eşdeğer kapasite kullanılamayacak. Kayıplar yolcu taşımacılığıyla sınırlı değil. Ticari aktivitelerin azalması kargo havayollarını da etkiliyor. İsrail kargo havayolu CAL mevcut 3 uçağını, Alman Kargo Havayolu ACG de dört uçağını yerde tutuyor. Bu olumsuz gelişmeler üzerine OECD yaptığı bir çalışmada, hükümetlerden vergi borçlarını erteleyip, piyasalara likidite sağlanması talep edildi.”
ACİL ÖNLEM TALEP EDİLİYOR
AB mevzuatındaki yolcu haklarına göre, sefer iptalinin yolcuya 14 gün önce bildirilmemesi halinde tazminat ödenmesi gerektiğini vurgulayan Demirci şunları söyledi: “İngiltere sivil havacılık kurumu bu kuralı gevşetti. Biz de konuyla ilgili olarak Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’ne başvuruda bulunacağız. Birçok ülke ve muhtemelen Türkiye’de de benzer uygulamalara tanık olacağız. Seyahat yasağı olmasa bile artık yolcular ‘ateşim yükselir de 14 gün karantinaya alınır mıyım?’ endişesinden dolayı uçakla seyahat etmekten vazgeçiyor. Bu konuda atılması gereken adımlar atılmazsa, salgının etkisi yolcu kayıplarıyla sınırlı kalmayıp, sektörde istihdam kaybı, tam gün çalışmadan yarı zamanlı çalışmaya geçiş ve ücretsiz izinleri de karşımıza çıkaracaktır.”
Boş uçuş yapmadıklarını belirten Onur Air Genel Müdürü Teoman Tosun ise talepleri hakkında şu bilgileri verdi:” Ortaya çıkan virüs salgınından dolayı dünya ve Türk havacılık sektörü zor günler yaşıyor. Slot konusunun yeniden gözden geçirilmesi ve bir çözüm bulunması konusunda uluslararası alanda yoğun tartışmalar yapılıyor. Türkiye’den başta Ulaştırma Bakanlığı olmak üzere, Ticaret Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın kayıplarımızı en aza indirecek acil önlemler alacağına inanıyoruz. Acil önlemler alınmazsa, kayıplarımız daha da artabilir.”
HAVACILIK SEKTÖRÜNDE KİM NE YAPTI?
Korona virüs salgınının havacılık sektöründe büyük krize neden olduğuna dikkat çeken TUYED Başkanı Musa Alioğlu, “Salgının etkili olduğu Çin, İran, Almanya ve İtalya başta olmak üzere birçok ülkede havayolu şirketleri karantina ve seyahat yasakları nedeniyle önce sefer yapılan ülkeleri gözden geçirdi” dedikten sonra açıklamalarına şöyle devam etti: “İptallerin ardından da boş kalan uçakları havacılıkta ‘Ground’ olarak bilinen şekliyle yere indirdi. Bu arada kriz sonrası ilk iflas haberi İngiliz şirketi Flybe’den geldi. Alman havacılık devi Lufthansa 770 uçağının 150’sini yere indirme kararı aldı. Amerikan şirketleri birçok seferi iptal ederken, bazı ülkelere yaptığı seferleri durdurdu.”
HAVAYOLLARI İÇİN ZORLU GÜNLER
“Tüm bunlar havacılık sektöründe global bir krize neden oldu” diyen Alioğlu sözlerini şöyle tamamladı:
“Salgın sona erinceye kadar geçecek sürede bazı küçük ve zayıf şirketlerin bu sarsıntıyı atlatamayarak iflas etmesi bekleniyor. Dev Şirketler ise, küçülmeye gidip personel çıkararak ayakta kalmaya çalışacak. Bilet fiyatlarını ucuzlatan şirketler slot kaybı yaşamamak için zarar da etse seferleri yapma yoluna gidiyor. Türkiye’de ise THY bir yandan salgını önlemek için bazı tedbirleri alırken (Örneğin, gazete ve dergi dağıtımımı kaldırmak, uçakları dezenfekte etmek gibi) çalışanları da salgına karşı eğiterek bilgilendiriyor.”
Bu arada haberimizi hazırladığımız sırada koronavirüs endişeleri üzerine Lufthansa, kapasitesinin yaklaşık yüzde 25’ine denk gelen 7.100 seferi iptal ettiğini duyurdu. British Airways İtalya güzergahlarının tümünü 4 Nisan’a kadar iptal etti. EasyJet 10 Mart ile 3 Nisan arasındaki tüm İtalya uçuşlarını iptal etti. Ryanair İtalya uçuşlarının hepsini 8 Nisan’a kadar askıya aldı. Norwegian Air, bir ay boyunca küresel planlarında yüzde 15’lik kesintiye gidecek. American Airlines yurtiçi uçuşlarının yüzde 7,5’unu Nisan ayına kadar erteledi. (Kerem Köfteoğlu)