Aralık ayından beri devam eden pandemi süreci günlük hayatın ve sektörlerin tüm alışkanlıklarını kökten değiştirdi. Özellikle turizm gibi sosyal mesafenin az, emeğin yoğun, sunulan hizmetlerinse kişisel ilişkilere dayalı olduğu bir sektörde normalleşmenin nasıl olacağı büyük soru işareti yaratıyor.
Prof. Dr. Aslıhan Aykaç, bugün evrensel.net’te “Turizm sektörünü neler bekliyor?” başlığında yayınlanan yazısında ekonominin tüm alanlarında beklenen daralmanın kaçınılmaz olarak turizm sektöründe de beklendiğini ve bu beklentinin doğrudan turizm sektöründe istihdam edilen kesimlerin de ciddi bir iş kaybına uğrayacağına işaret ettiğini söyledi. (Yazının tamamını okumak için yukarıdaki linke tıklayın.)
İşte Prof. Dr. Aslıhan Aykaç’ın yazısından dikkat çeken o kısımlar:
- Turizm işçilerinin çoğunlukla sezonluk ve düzensiz çalışması bu alandaki istihdama dayalı hane halkı gelirinde büyük bir gerileme ve yoksullaşma beklentisi yaratıyor.
- Turizm sektörünün farklı hizmet bileşenlerinden oluşması doğrudan turizm işletmelerinde istihdam edilenlerin yanı sıra dolaylı istihdam açısından da sorun yaratıyor. Konaklama sektöründeki aksama onu destekleyen ulaşım, eğlence, yeme-içme sektörlerini de etkiliyor.
KAPASİTE DÜŞÜRÜLECEK KÂRLAR AZALACAK
- Konaklama alanlarında olmasa da toplu kullanıma açık tüm alanlarda sosyal mesafe kurallarına uygun yerleştirmeler, hijyen kurallarına uygun temizlik faaliyetleri yürütülmek zorunda. Örneğin 1000 yatak kapasiteli bir otelde toplu kullanıma açık restoranlar, havuzlar, spor salonları ve rekreasyon alanları yeniden düzenlenmek zorunda. Küçük otellerde riskin azaldığını söylemek zor, küçük işletmeler de benzer sosyal mesafe ve hijyen standartlarını uygulamaya koyacaktır. Dolayısıyla işletme büyüklüğünden bağımsız olarak turizm sektöründe hizmet maliyetleri artacak, bunun yanı sıra yeni düzenlemelerle tam doluluk sağlanamayacağından kârlılıkta ciddi bir düşüş söz konusu olacak.
- Turizm çalışanları tüm önlemlere rağmen belli sağlık risklerini göz önüne alarak çalışmak zorunda kalacaklar.
ÇALIŞANLARIN RİSKİ BÜYÜK
- Çalışanlar çoğu zaman sezonluk ve kayıt dışı çalışıyor, bu işçilerin sosyal güvencesi yalnızca çalıştıkları süreyi kapsıyor, dolayısıyla sezonda maruz kaldıkları virüs riski sezon dışında ortaya çıkarsa sağlık güvencesinden yoksun kalıyorlar.
- İkinci bir risk de gelir güvencesi, artan maliyetler ve düşen doluluk oranlarının sektördeki fiyatlara yansıdığı kadar işçilerin ücretlerine de yansıyacak olması; bu nedenle zaten güvencesiz olarak çalışanlar bir de ücretlerin kısılmasından ötürü mağdur olacaklar. Kayıt dışı ve sezonluk çalıştıkları için işsizlik sigortasının şartlarını da sağlayamayacaklar.
- Son olarak, işletmeler virüs riskini sınırlı tutmak adına çalışan sayısını da düşük tutmayı tercih edebilirler. Bu durumda turizmde çalışanların çalışma saatlerinde artış ve iş tanımlarında bir genişleme söz konusu olacaktır.
KISA VADELİ GETİRİ ANLAYIŞINA SAPLANMAK
- 2019 verilerine göre Türkiye’ye gelen turist sayısı açısından dünyada 6. sırada yer alırken turizm gelirleri açısından ilk 10 içinde yer almıyor. Bu da Türkiye’ye gelen turistlerin gerçek anlamda gelir bırakmadığını gösteriyor.
- Türkiye’de turizm eğitimi yaygın bir biçimde kurumsallaşmış olsa da okulluların sektörde istihdam edilmemesi sunulan hizmetin niteliği ve sektörün yenilikçi pratiklere açık olması açısından sorun yaratıyor, bu nedenle gerçek anlamda bir etkinlikten söz etmek zorlaşıyor.
- Sektörün ağırlıklı olarak mevsimlik göçmen emeği kullanması, düzensiz ve kayıt dışı istihdam yaklaşımı, turizmin yarattığı iş imkanlarının sömürüden bağımsız olmadığını gösteriyor.
Bu şartlar altında Türkiye turizm sezonunu başlatmak için acele etmek yerine, krizi fırsata çevirmeli ve sektörün hem turistleri memnun edecek hem emek sürecini etkinleştirecek hem de işletmelerin kârlılığını sürekli kılacak değişiklikler yönünde adım atmalı. Ancak mevcut yaklaşım, bir kere daha, Türkiye’nin kısa vadeli getiriler için kapsayıcı bir turizm anlayışından vazgeçtiğini gösteriyor.
DÜNYADA SEKTÖR YÜZDE 70 DARALABİLİR
- BM Dünya Turizm Örgütünün 11 Mayıs tarihli açıklamasına göre halen bütün ülkeler seyahat sınırlamalarını sürdürmekte ve küresel destinasyonların yüzde 72’si sınırlarını tamamen kapatmış durumda.
- Tüm dünyada 1.6 milyar insan pandemi nedeniyle iş kaybına uğramış durumda.
- 2019 verilerine göre turizm, kimyasallar ve petrolden sonra dünyanın üçüncü büyük ihracat kategorisi. Dünya gayrisafi yurt içi hasılasının yüzde 10 kadarına ve dünyada istihdamın da yüzde 10’una denk düşen bir hizmetler üretimi söz konusu. Doğrudan sektörde istihdam edilenler 120 milyon civarındayken, bunun yarattığı çarpan etkisiyle ortaya çıkan dolaylı istihdam 300 milyondan fazla ediyor.
Nisan ayında yapılan G20 zirvesinin Turizm Bakanları COVID-19 açıklamasına göre, OECD’nin uluslararası turizmde öngördüğü yüzde 45’lik daralma, normalleşme çabaları Eylül’e sarkarsa yüzde 70 düzeyine kadar çıkabilir. Bu daralma sektörün emek-yoğun yapısı da göz önüne alındığında 75 milyonluk bir iş kaybına denk düşüyor.
İronik bir biçimde de olsa pandemi, bu turizm patlamasının yarattığı sosyal, kültürel ve doğal tahribatı biraz olsun hafifletmek için imkan yarattı. Bugün tüm sektör bileşenlerinin nasıl bir turizm ekonomisi istediklerine dair düşünmeleri için iyi bir fırsat, ancak bunu yaparken turizm çalışanlarının da söz sahibi olması önem taşıyor.