Last Updated on 18 Eylül 2021 by Yaşar Çelik
Mitolojiler birçoğumuzun bildiği üzere efsanelerden oluşmaktadır. Asma ve üzümle ilgili mitolojide birçok efsane bulunmaktadır. Asmanın bir ürünü olan üzüm ve şarap mitolojide ayrı bir öneme sahiptir. Hatta efsanelere göre üzümün bereketli olması sağlamak amacıyla Tanrılar için kurban kesildiği bile söylenmektedir (Sağlam ve Sağlam, 2018). Gelin bu efsaneleri birlikte inceleyelim.
Efsaneye göre Nuh Peygamberin gemisi karaya vurmuştu. Gemideki hayvanlardan birisi olan keçi tuhaf hareketler sergilemekteydi. Nuh Peygamber ise bu durumu fark eder ve sebebi araştırmaya koyulur. Diğer gün keçinin asma ağacının meyvelerini yedikten sonra farklı hareketler yaptığını öğrenir. Bu takibi ile şarabı keşfeden Nuh Peygamber her şarap içtiğinde neşelenip, keyiflenmektedir. Fakat bu durum şeytanın hoşuna gitmez. Şeytan yok edici nefesi ile asmaları kurutur. Bir süre sonra bu durumdan pişman olan şeytan tekrar asmaları yeşertmeye çalışır. Lakin bunun tek bir yolu vardır. Asmanın dibine yedi hayvanın kanının dökülmesi gerekmektedir.
Kurumuş durumda olan asma fidanlarının toprağına köpek, kaplan, aslan, horoz, ayı, saksağan ve tilki kanı dökülür. Aradan geçen bir yıl sonunda ise asma fidanları yeniden yeşerip ürün verir. Efsaneye göre sarhoş olan insanlar bu yedi hayvanın hangi özelliği kişide ağır geliyorsa o hayvanın özelliklerini sergilemeye başlamıştır. Yani bazıları sarhoş olunca aslan gibi güçlü ve cesur, bazıları horoz gibi gürültücü, bazıları köpek gibi kavgacı olmuştur (Hehn, 1998).
Mısır Mitolojisinde Üzüm ve Şarap
Mısır Mitolojisinde üzüm ve şarabın yeri incelendiğinde M.Ö 2500’lü yıllarda Mısır duvar yazılarında yer aldığı görülmektedir. Yazılarda neler olduğu incelendiğinde üzümün yetiştirilmesi, taşınması, hasadı ve şarabın içilmesi gibi birçok konunun geçtiği görülmektedir. Mitolojik açıdan incelendiğinde duvar yazılarında evrenin yaratıcısı olarak görülen Güneş Tanrısı Ra’nın, insanları Tanrıça Haltor’un gazabından korumak için, rahatlama ve sarhoşluk sağlayan şarabı yaratıp yeryüzüne armağan etmiştir. Efsanede bu şekilde olmasına rağmen Mısırlılar şarabı, Tanrı Ra’nın yeryüzüne getirmesinden sonra, Tanrıların ve insanların kralı olan aynı zamanda yeraltı dünyasının hâkimi olan Diriliş Tanrısı Osiris’e adamışlardır. Araştırmalara göre şarap Mısır’da firavun ve yüksek gelir durumuna sahip sınıf tarafından içilen kutsal bir içecek olup, halk tarafından kullanılamamıştır (Gönenç, 2016).
İran Mitolojisinde Şarap
Pers mitolojisine göre, M.Ö. 4.000 yılında bir kuş, kralın ayağına bir tohumlar bırakmıştır. Efsaneye göre kralın yarı Tanrı olan Djemchid olduğu söylenmektedir. Zaman içerisinde tohumlardan doğal fermantasyon sebebi ile şarap elde edilmiş ve kraliyet deposunda elde edilen üzümler saklanmaya başlanmıştır. Efsaneye göre, kralın eşlerinden birisi intihar etmek için zehirli olduğunu düşündüğü bu içeceği içmiştir. Tabi ki öldürücü olmayan bu içecek kralın eşinin zevk ve mutluluk yaşayarak sarhoş olmasına sebep olmuştur. Böylelikle şaraptan sarhoş olan ilk kişi kralın eşi olmuştur. Kral bu sebeple bu içeceğe “Kralın Çaresi” anlamına gelen “Darou é Shah” adını vermiştir. Bu ismin, aslen Pers’in eski bölgesinden gelen bir çeşit Şiraz’a dönüştüğü düşünülmektedir (Beronia, 2021).
Şarap ve Zevk Tanrısı Dionysus (Yunan Mitolojisi)
Dionysus (Roma eşdeğeri Bacchus’tur) Yunan mitolojisinde üzüm hasadı, şarap yapımı ve şarap, coşku tanrısıydı. Dionysus efsaneye göre asmayı ve şarabı insanlara sunun Tanrıdır. Dionysos mitolojide diğer Tanrılara göre daha sevimli olarak geçmektedir. Tanrıların Devlerle yaptığı savaşta çok fazla mücadele vermiştir. Bu sebepler birçok Tanrı ona saygı duymuştur. Dionysus insanlara üzümleri nasıl yetiştireceklerini ve meyvelerinden nasıl şarap yapacaklarını öğretmek için birçok ülkeyi ve eyaleti dolaşıp, ziyaret etmiştir (Kukalis, 2017).
Başka bir efsaneye göre Şarap Tanrısı Dionysos, Ampelos adında birisine âşık olur ve Ampelos’un sonunda onun terk edişi ile Ampelos takip eder. Ne yazık ki, Ampelos oldukça pervasızdır ve bir gün dışarı çıkıp vahşi bir boğaya binmeye karar verir. Boğa onu sırtından atıktan sonra ölümüne boynuzlar. Kederli Dionysos, sevgilisini ilk asma haline getirmiştir. Böylelikle şarabın temel maddesi olan asma ortaya çıkmıştır (Patti, 2021).
Bacchus: Roma Mitolojisinde Şarap
Roma Mitolojisinin Şarap Tanrısı Bacchus’dur. Bacchus efsaneye göre insanlara asma dikmeyi ve şarap yapmayı öğretmiştir. Bacchus yolculuktayken yerden kopardığı ve yanına aldığı küçük bir bitkinin büyüdüğünü fark eder ve bitkiyi yerleştirdiği yerde içi boş bir kuş kemiği bulur, ancak bitkinin hızla büyüdüğünü ve köklerini saldığını görür. Daha sonra içi boş bir aslan kemiği bulur ve bitkiyi oraya yerleştirir, ancak Bacchus’un aktardığı doğurganlık nedeniyle aynı şey olur. Sonra bir eşek kemiği buldu ve evine dönene kadar bitkiyi oraya kemiğe koyar. Bu bitki sonunda bir asma yetişir. Bacchus insanlara bağcılık sanatını öğrettiğinde, üç kemiğin hikayesini kullanmıştır. Ölçülü içerlerse mutlu olacaklarını, kuşlar gibi şarkı söyleyip hayattan zevk alacaklarını anlatmaktır. Gerekenden fazla içmeye devam ederlerse aslan sinirli olacaklarını ve bela buldurulacakları söyler. (Beronia, 2016).
Yazarlar:
Zihni BİLİR- Necmettin Erbakan Üniversitesi (1)
Berat SANCAK- İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi (1)
Kaynakça
1.Sağlam, Ç. Ö. Ve Sağlam, H. (2018). “İnsanlık Tarihinde Üzümün Önemi”, Journal Of Agriculture 1(2), 1-10.
2.Hehn, V., 1998. Zeytin, Üzüm Ve İncir. Aça N. (Edt), Dost Kitabevi, Ankara: 112 sf.
3.Gönenç, E. (2016). Şarap Mitolojisi. https://www.aydinlik.com.tr/sarap-mitolojisi.
4. Patti, W. (2021). Asma Efsaneleri ve Lore. https://www.learnreligions.com/grapevine-legends-and-lore-2562288.
5.Kukalis, L. (2017). Dionysus (Bacchus) – Greek God of Wine and Grape Harvest. http://www.greek-mythology-pantheon.com/dionysus-bacchus-greek-god-of-wine-and-grape-harvest/.
6.https://www.beronia.com/en-gb/blog/wine-and-mythology.
