Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisini hemen herkes duymuştur, peki bu kuramın yiyecek ve içeceklerle ilgisini? Duymadınız mı? O zaman hızlıca anlatalım.
Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi (1943) temelinde insanın hayatta kalması için ve bir birey olabilmesi için nelere ihtiyacının olduğunu açıklayan bir kuramdır. Bu kurama göre bir ihtiyacın tamamlanması başka bir ihtiyacı yaratır çünkü insanın ihtiyaçları sonsuzdur.
Maslow’a göre insanın ihtiyaçları 5 ana faktör altında incelenebilmektedir:
1. Fizyolojik İhtiyaçlar: Piramidin ilk basamağı temel ihtiyaçlarla başlar. Bu ihtiyaçlar giderilmezse yaşam devam edemez. Nefes alma, yemek, su, uyku ve seks gibi insanın yaşamına devam edebilmesini sağlayan ihtiyaçlardan meydana gelir.
2. Güvenlik: İkinci basamağında güvenlik ihtiyacı vardır. Bu ihtiyacın oluşması için öncelikle fiziksel ihtiyaçların tamamlanması gerekmektedir. Güvenlik adımında birey korunma, barınma gibi yani iş, sağlık, kişisel güvenlik gibi ihtiyaçlarını karşılamak istemektedir.
Bu ilk basamak insanın temel ihtiyaçlarına dayanmaktaydı. Şimdiki iki basamak ise insanın Psikolojik ihtiyaçlarını oluşturacaktır.
3. Sosyal İhtiyaçlar: Bu ilk temel ihtiyaçlar basamağını tamamlayan bireyler sonraki basamak olarak sosyal ihtiyaçlarını doyurmak isteyeceklerdir. Bu ihtiyaçlar arkadaşlık, aile, aşk, iş gibi karşılıklı ilişkileridir.
4. Saygı: Bu basamakta bireyin saygınlık hissi bulunuyor. Belirli ihtiyaçlarını tamamlayan birey artık toplum tarafından saygınlık görmek, fark edilmek istemektedir. Bu basamakta birey hem kendisine saygı, özgüven ve başarı gibi hisleri yaşatmak istemekte hem de başkalarından saygı görmek, prestij yaratmak istemektedir.
Son basamak insanın kendisini gerçekleştirdiği basamaktır.
5. Kendini Gerçekleştirme: Son basamak ise Maslow’un deyimiyle, bir insanın olabileceği en üst seviyedir. Bu basamakta şimdiye kadar ne istediğini bilen birey istediği şeyi gerçekleştirecektir.
Burada bir uyarı yaparak ‘Maslow’un Hiyerarşisi ve Yiyecek İçecekler’ bölümüne geçelim.
Uyarı: Bir birey basamak atlarken her bir basamağın ihtiyaçlarını %100 karşılamak zorunda değildir. Kendisini bir diğer basamağa hazır hissettiğinde o basamağa çıkma motivasyonu hissedecektir.
MASLOW’UN HİYERARŞİSİ VE YİYECEK İÇECEKLER İLİŞKİSİ
Karim (2006: 19) Maslow’un kişinin kendini gerçekleştirmesi için sahip olması gereken ihtiyaçlar teorisini, yiyecek tüketim davranışına uyarlamasından bahsederek açıklamıştır. Karim’in çalışmasına göre, Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi aynı zamanda yiyecek tüketim davranışlarının hiyerarşisini de açıklayabilmektedir. Buna göre ‘Yiyecek Tüketim Davranışı Hiyerarşisi’ şu şekildedir.
İNSANLARIN YİYECEK VE İÇECEĞİ TÜKETMESİNİN ALTINDAKİ HİYERARŞİK SİSTEM!
| Kendini gerçekleştirme | Başka seviyelere ulaşıldığında ve bir birey diğer kültürden başka yiyecekleri deneyimlemeye istekli olduğunda ortaya çıkar |
| Saygınlık | Nerede, ne ve kiminle yediğiniz bireyin durumunu belirleyebilir. Örneğin, havyar yemek her zaman üst sınıf veya zengin ve ünlü için uygun lüks bir gıda olarak ilişkilendirilmiştir. |
| Sosyal İhtiyaçlar | Yeme ve sosyal ortamlar arasındaki ilişki, yiyecekleri etkileşim için bir araç olarak kullanma ve kültürel kimliği belirleme. Örneğin, farklı kültürler, kültürün eşsizliğini temsil eden farklı mutfak türlerine sahiptir. |
| Güvenlik | Temel ihtiyaçlar karşılandığında, yemeğin güvenlik amacıyla doğrudan depolanmasıyla ilgili gelecekteki gereksinimlerin belirlenmesi |
| Fiziksel ihtiyaçlar | Bedensel ihtiyaçlar için yiyecek ve içecek alımının temel unsurları. |
Çizen: Erdi Sağdıç
Tabloda görüldüğü gibi insanların yiyecek içecek tüketim motivasyonları 5 faktör altında incelenebilmektedir.
Birinci basamak, bu hiyerarşik sisteme göre insanların fizyolojik olarak tükettikleri yiyecek ve içecekler temel basamaktır.
İkinci basamakta insanların geleceklerini düşünerek erzak depolaması onların güvenlik basamağını oluşturur.
Üçüncü basamakta insanlar yemeği temel unsur olmaktan çıkarıp bir sosyal iletişim unsuru haline getirmektedirler. Yani insanlar yiyecek ve içecekleri tüketerek sosyal bir ilişki yaşamaktadır.
Dördüncü basamakta ise insanlar daha çok saygı görmek veya prestij sahibi olabilmek için daha lüks yemekleri tüketmek istemektedir.
Ve son basamak olan kendini gerçekleştirme basamağında insanlar daha çok farklı, daha önce denemedikleri yemekleri deneme eğilimindedir.
PEKİ, YA SEKTÖREL OLARAK?
Bunlara ek olarak Tikkanen (2007) yapmış olduğu çalışmasında ise gastronomi turizmini sektörlere göre sınıflandırırken, Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinin sınıflandırmada temel olarak kullanılabileceğini belirtmiştir. Buna göre:
| Kendini gerçekleştirme | Artan bilgi ve yeterliliklerini yemek fuarları veya konferanslarla tamamlarlar. |
| Saygınlık | Yeni yemekleri deneyimleyerek aşina olduklarında hissettikleri. Alakart mutfağı projeleri, farklı yemek organizasyonları |
| Sosyal İhtiyaçlar | Yemek etkinliği veya şarap turizmi gibi etkinlikler |
| Güvenlik | Yerli veya yabancı gıda güvenliği konferanslarına katılım gibi. |
| Fiziksel ihtiyaçlar | Yemek turizmi için ana motivasyondur. Uluslararası yemek turizmi, alkol, sınır ötesi yemek alışverişi gibi. |
Çizen: Erdi Sağdıç
İnsanların yiyecek içecek tüketim davranışlarını ve gastronomi turizmi alanının sektörel dağılımını Maslow’un hiyerarşisi ile açıkladık.
Daha ilgi çekici yazılarda buluşmak üzere…