Last Updated on 3 Ağustos 2022 by Yaşar Çelik
Coğrafi işaretler; ürünün kalitesi, meşhur oluşu (ünü), ya da özellikleri bakımından coğrafi kaynağına dayandırılan, ait olduğu bölgeyi temsil eden sınaî mülkiyet hakkıdır (Ilıcalı, 2005). Antalya coğrafi işaretli ürünler
Coğrafi ürünler, ait olduğu bölgenin önemli parçası haline gelirken yöresel ürünlerin üretildikleri yöre ile coğrafi ürünler arasında kuvvetli bir bağ oluşturmaktadır (Meral ve Şahin, 2013). Yöresel ürünler taklitlere karşı korunmak ve pazar alanında haksız rekabete uğramamak için ulusal ve uluslararası düzeyde yasal olarak coğrafi işaretlerle korunmaktadır (Boyraz, 2019). Antalya coğrafi işaretli ürünler
Tourism Diary MAG’in 5. Sayısı Antalya Gezi Rehberini okumak için tıklayın: Dergiler
Coğrafi işaretler literatürde “menşe adı” ve “mahreç işareti” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır (Oraman, 2015). Menşe adı; coğrafi sınırları belirlenmiş, esas özelliklerini ait olduğu coğrafi alana özgü doğal/beşeri faktörlerden alan, üretim, işleme ve diğer tüm işlemlerinin ait olduğu bölge sınırları içerisinde tamamlanan ürünlerin tanımı için kullanılmaktadır (SMK, 2016). Menşe adına sahip ürünlere; Eskişehir Lüle Taşı, Erzurum Oltu Taşı, Malatya kayısısı örnek olarak gösterilebilir. Mahreç işaretlerinde ise ürünün üretimi, işlemesi ve diğer işlemlerinin en az birisinin bağlı olduğu yöreye ait olması gerekmektedir. Bu nedenle menşe adından farklı olarak yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur (SMK, 2016). Mahreç işaretine sahip ürünlere; Anket baklavası, Kütahya Çinisi, Zile pekmezi örnek gösterilebilir.
Coğrafi ürünler; yerel üretim ve kırsal kalkınmanın desteklenmesi, geleneksel bilgi ve kültürel değerlerin korunması, turizme katkıda bulunmak ve haksız kazanç karşısında tedbirli olmak amacı ile tescillenmektedir (Demirer, 2010).
Tescilli 633 yöresel ürün
Tescilli 633 yöresel ürünPandemi nedeni ile gerçekleştirilemeyen YÖREX kapsamında Antalya Ticaret Borsası (ATB), online olarak yöresel ürünlerin farkındalık çalışmaları tamamlanmış ve çalışma sonucunda Türkiye’nin yedi bölgesi ve 81 ilin coğrafi işaretli ürünlerinin haritası çıkarılmıştır. Harita sonuçlarına göre; Türkiye’de coğrafi işaret tescili ile korunan 633 yöresel ürün bulunurken başvurusu devam eden 694 ürün olduğu sonucuna ulaşılmıştır (https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiyenin-cografi-isaretli-urun-haritasi-cikartildi-1804921 Erişim tarihi: 10.05.2022) Antalya coğrafi işaretli ürünler
Okuma önerisi: Antalya mutfağından 9 yöresel yemek
Antalya’nın coğrafi işaretli ürün haritası
Yöresel ürünler açısından zengin coğrafyaya sahip olan Antalya bölgesinde, yöresel ürünleri ve lezzetleri ile coğrafi işaret alan 7 yöresel ürün yer almaktadır. Bu ürünlerden ilki Washington cinsi olarak da bilinen Finike Portakalıdır. Diğer bir ürün olan Döşemealtı El Halısıdır. Elde bulunan en eski Döşemealtı El Halısı bugün Antalya Müzesi’nde sergilenmekte olan Halelli’dir. Gastronomi alanında coğrafi işaret alan Piyaz, özel tahinli sosu ile yüzyıllar boyunca varlığını korumuştur. Antalya bölgesinde yetiştirilen Korkuteli Karyağdı Armudu coğrafi işaret almış ürünler arasında yer almaktadır. Antalya’nın Manavgat ilçesinde yetiştirilen ve coğrafi işaret alan Altın Susam olarak da bilinen Manavgat Susamı, Antalya bölgesinde yer alan coğrafi işaretli üründür. Antalya bölgesinde yetişen ve kısa zamanda ün kazanan Tavşan Yüreği Zeytini ile Alanya’da yetişen Alanya Avokadosu coğrafi işaret ile tescillenen Antalya’nın işaretli ürünleri arasında yer almaktadırlar (Antalyacityzone, 2022).
Turkcell Dergilik: Tourism Diary Mag 5. Sayı
1. Finike Portakalı
Antalya ilinin coğrafi işaretli ürünü olan Finike Portakalı, genellikle göbekli olan, Washington cinsi bir portakal çeşididir. Finike Portakalı ince kabuklu ve kolayca tüketilebilen, pürüzsüz, şeker oranı dengeli bol sulu bir portakaldır. 2008 yılında Finike Meyve Üreticileri Tarımsal Birliği tarafından tescil ettirilen ürünün dünya çapında tanıtılması için faaliyetler devam etmektedir.
2. Döşemealtı El Halısı
Döşemealtı el halısı Antalya bölgesine özgü olan ve yörede yaşayan yerli halk tarafından elle dokunan bir üründür. Kökeni çok eski tarihlere dayanan Döşemealtı Halısı dünyaya nam salmış bir üründür. Halen günümüze neredeyse Döşemealtılının her evinde bir hal tezgahı görmek mümkün olmaktadır. Bunun en önemli sebebi 12.yy’dan sonra Antalya ve çevresine yerleşen Teke Yörüklerinin kültürlerini yöreye yaymalarıdır. Göçebe yaşamın sembolü olan el dokumacılığı bölgede zamanla yaşam biçiminin sembolü olmuştur. Yağlı ip ve kök boyası ile dokunan el halısının çeşitli zemin kompozisyonları bulunmaktadır. Bu kompozisyonlar: Kocasulu, Dallı, Halelli, Toplu, Terazili-Toplu-Yastıklı, Dallı-Akrepli, Mihraplı (Camili), Laleli Mihraplı, Koyun Haplı Dallı, Heybe Toplu, Akrepli, Bayraklı, Dokuz Toplu (Yıldızlı), Kuleli Yıldızlı Toplu ve Ambarlı’dır. Elle dokunan ve en eski olan el halısı ise şu anda Antalya Müzesi’nde sergilenmekte olan Halelli’dir.
3. Antalya Piyazı
Yüzyıla yakın bir tarihi geçmişe sahip olan Antalya Piyazı Türkiye geneli üne kavuşmuş coğrafi işaretli bir üründür. Bölgeye gelen yerli ve yabancı turistin tadım yapmadan gitmediği, bölgeye özgü yapılan piyaz tekniği bu sayede ününü başka ülkelere de taşımaktadır. Tarator soslu fasulye yemeği olan piyaz, farklı bölgelerde salata olarak tüketilirken, Antalya bölgesinde ana yemek olarak kabul görmektedir. Diğer bölgelerden ayrılan en önemli özellikleri ise tarator sos kullanımından, üretimin biçiminden, taratorun yapılışından ve kullanılan küçük taneli fasulyeden kaynaklanmaktadır.
4. Alanya Avokadosu
Yaklaşık olarak Türkiye’deki avokado üretiminin yüzde 80’ini karşılayan Antalya, avokado üretimini Alanya ve Gazipaşa ilçelerinde gerçekleştirmektedir. Diğer avokadolara göre daha fazla yağ içeren ve mineral yönünden daha kuvvetli olan Alanya avokadosu da Antalya ilinin coğrafi işaret almış bir ürünüdür.
5. Korkuteli Karyağdı Armut
Antalya ilinin Korkuteli ilçesinde 844 ila 1010 metre rakımda merkez, kuzey ve doğu mahallelerini içeren alanda (Akyar, Bayat, Yazır, Küçükköy, Esenyurt, İmrahor, Kargalık, Tatköy, Kargın ve Merkez mahallelerinde) yetiştirilmektedir. Korkuteli Karyağdı Armudunu diğer armut çeşitlerinden ayıran en önemli özelliği; çekirdek etrafındaki kumsu yapının olmaması ve herhangi bir tozlayıcı çeşide ihtiyaç duymadan üstün verim elde edilebilmesidir. 2018 yılında coğrafi işaret belgesi almıştır.
6. Manavgat Susamı
Antalya’nın Manavgat ilçesinde yetişen Osmanlı döneminde saray mutfağında tercih edildiği ve 500 yıllık geçmişe sahip olduğu bilinen susam, ‘Manavgat Altın Susamı’ olarak tescillenmiştir. Mayıs ve Haziran ayında ekilen susam, Eylül ve Ekim aylarında toplanmakta ve belirli haftalar ile kurutulmaya bırakılmaktadır. Osmanlı döneminde tapu tahrir defterlerinde de adı geçen Manavgat Susamı, yurt içinin yanı sıra Japonya’dan da oldukça fazla talep gören bir üründür. Japonya’da yiyecek sektörü başta olmak üzere ilaç sanayinde ve kozmetikte kullanılmaktadır.
7. Tavşan Yüreği Zeytini
Antalya ili sınırları içerisinde yetiştirilen Tavşan Yüreği Zeytini yerel bir çeşit olup, genellikle yeşil sofralık zeytin olarak tüketilmektedir. Meyvelerinin yağ seviyesi düşük olduğu için yağlık olarak değerlendirilme ihtimali oldukça düşüktür. Genellikle salamuralık olarak toplanan Tavşan Yüreği Zeytini 2018 yılında tescillenmiştir. Antalya Tavşan Yüreği Zeytininin en önemli ayırt edici özelliği ise meyve ve çekirdek şeklinin yüreğe benzer olmasıdır. Ayrıca zeytinin meyve etinin sert olması sonucu hasat sırasında zedelenme ihtimalinin diğer zeytin çeşitlerine göre daha düşük olması ve kendi kendini tozlayabilme yeteneğine sahip olması diğer ayırt edici özellikleri arasındadır.
KAYNAKÇA
- ORAMAN, Y. (2015). Türkiye’de coğrafi işaretli ürünler. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 76-85.
- ILICALI,G.(2005): https://iprgezgini.org/?s=co%C4%9Frafi+i%C5%9Faretli+%C3%BCr%C3%BCnler (Erişim Tarihi: 10.05.2022)
- MERAL, Y., & ŞAHİN, A. (2013): Tüketicilerin coğrafi işaretli ürün algısı: Gemlik zeytini örneği. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, 16(4), 16-24.
- SMK (Sınai Mülkiyet Kanunu). (2016): Kanun Numarası: 6769, Kabul Tarihi: 22.12.2016, Resmi Gazete Tarihi: 10 Ocak 2017, Resmi Gazete Sayısı: 29944.
- BOYRAZ, M. (2019): Coğrafi işaretli ürünler: Afyonkarahisar.
- DEMİRER, H.R., (2010): Yöresel Ürün ve Coğrafi İşaretler; Fransa ve Türkiye Üzerine Bir İnceleme.(Doktora Tezi), Akdeniz Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, Antalya
- ANTALYACİTYZONE:https://antalyacityzone.com/galeri/antalyanin-cografi-isaret-alan-7-urunu/159 (Erişim tarihi: 10.05.2022)
