Diyarbakır’dan Mardin’e veya tam tersi istikametinde belki geçip gitmişsinizdir farkına varmadan. Belki bazılarımızın dikkatini çekmiştir şöyle kafamızı kaldırıp bakınca yukarda tarihe meydan okuyarak duran kalıntılar, ya da algıda seçemediğimiz için basit bir kalıntı diyerek gözlerimizi çevirmişizdir… Ta ki 2014 yılında başlayan kazılar ve tarihe ışık tutan buluntular gün yüzüne çıkana dek! Zerzevan Kalesi.
Binlerce yıldır yaşamın süregeldiği bu bereketli topraklarda sayısız topluluk ve farklı medeniyetlerin izlerini bulmak oldukça kolay. Tarihin bilinen en eski yerleşim yerlerine ve en önemli ticaret yollarına olan yakınlığı doğal olarak dönemin güçlü devletlerinin bu diyarlarda varlığının kaçınılmaz sonucu.
ZERZEVAN, ANTİK İSMİYLE SAMACHİ! DÖNEMİN BÜYÜK İMPARATORLUKLARINDAN BİRİ OLAN ROMA İMPARATORLUĞU’NUN KURDUĞU BİR YERLEŞİM YERİ
Konum olarak stratejik bir yerde oluşu, askeri ve ticari anlamda kullanılmasına olanak sağladığı için üzerinde önemle durulan bir yer olmasının sebepleri arasında. Aslında Romalılar öncesine dayanıyor Zerzevan’ın tarihi. Yapılışının Asurlulara dayandığı bilinse de özellikle Roma İmparatorluğu zamanında askeri yerleşim yeri olarak kullanılıp doğu sınır garnizonu adı altında hizmet vermesi ve Romalıların burada bıraktığı eserlerden ötürü Romalılar ile daha fazla bağdaştırılması sonucunu doğurmakta. Fakat Zerzevan’ın sadece askeri bir bölge olduğunu söylemek doğru olmaz. Bölgede elde edilen eserler bundan çok daha fazlası olduğunun bariz kanıtı. 60 dönümlük geniş bir arazide, 12 ila 15 metre arası yükseklikte, 1200 metre boyunca devam eden uzun bir sur, 21 metreye uzanan yüksek gözetleme ve savunma kuleleri, kilise, yerleşim yerleri, sığınaklar, kaya mezarları, su kanalları, su sarnıçları gibi sayısız buluntular ile askeri garnizonun yanı sıra kurulmuş olan yerleşim yerlerinin varlığı, Zerzevan’ın hem askeri hem de önemli bir sivil yerleşim yeri olduğunu da gün yüzüne açıkça çıkarmaktadır.
Tourism Diary MAG 7. Sayısı Diyarbakır Gezi Rehberi’ni okumak için tıklayın.
Henüz çok yeni yapılan kazılarda Zerzevan’ın hem askeri hem de sivil yerleşke yeri olarak kullanıldığı bölgede bulunan kalıntılar ile neredeyse kesinlik kazanmış durumda. Romalıların kullandığı seramik kaplar, cerrahi aletler, kadın saç tokaları, kandiller ve askeri aletler burada elde edilen başlıca eserler. Fakat bulunan bu eserlerden en heyecan uyandıran ise hiç şüphesiz Amerika Birleşik Devletleri’nin hali hazırda kullanmakta olduğu ulusal sembolü olan rozetin aynısından Zerzevan’da bulunmuş olması. Benzerlerinin sadece ABD ve İngiltere’de bulunduğu, yapılan incelemeler sonucu 250-300 yıldır toprak altında olduğu tespit edilen bu rozetin Zerzevan’da nasıl ortaya çıktığı ise hala gizemini koruyor. Rakamlara bakıldığında ise durum daha da heyecan verici. 1776 yılında kurulan ABD’nin, bu armayı ilk olarak 1782 yılında tasarladığı, 1850’li yıllarda en erken örneklerinin görüldüğü ve 1902 yılından itibaren de Zerzevan’da bulunan rozete benzer armaların kullanılması, bu armanın Zerzevan’a nasıl geldiği sorusunun cevapsız kalmasına neden olmakta. Sebebi açıklanamayan bu şaşırtıcı durum gizeminin çözülmesini beklerken, başta ABD olmak üzere tüm dünyanın ilgisini çekmeyi kısa sürede başardığından, bölgeye bol miktarda turist ziyareti gerçekleşmektedir. Ama Zerzevan’ın tarih sahnesine koyduğu en önemli oyuncusu üzerinde bu arma olan rozet değil…
ÜYELERİNİN NEREDEYSE TAMAMININ ASTRONOM OLDUĞU, DİNE GİRİŞİN KOLAY OLMADIĞI, 12 EZİYET ŞARTI SONUCU SADECE ERKEKLERİN KABUL EDİLDİĞİ, BOĞALARIN KURBAN EDİLMESİ GİBİ RİTÜELLERİN OLDUĞU DÜŞÜNÜLEN BİLGİLERİN DAHA FAZLASI İÇİN ZERZEVAN’DAN BEKLENENLER BİR HAYLİ YÜKSEK
Roma’nın Doğu Sınırındaki İlk Tapınağı: Mithras dünyada en son ortaya çıkarılan ve en doğuda konuşlu “Mithras Tapınağı”nın (Mithraeum) Zerzevan’da bulunması, diğer tüm buluntuları geride bırakarak tüm dünyanın ve UNESCO’nun dikkatini Zerzevan’a vermesinin temel sebebidir diyebiliriz. Mithras… İngilizce “myth” kelimesinin kökeni, yani “gizem”. Mithras da gizem dini anlamına gelen bir kelime. Ama bir kelimeden çok daha fazlası. Tam olarak ne zaman ortaya çıktığı ve geliştiğine dair net bilgiler olmayan, MS 1. ve 4. yüzyıllar arası özellikle Roma ordusu mensuplarınca kabul gören, ezoterik yani derin bilgilerin ve sırların ehil olmayanlardan gizlenerek, sadece bir üstat tarafından üyelerin spiritüel gelişimleri için benimsenen öğreti şekliyle uygulanan bir inanış Mithras dini. Roma’nın gizemli dini Mithras hakkında günümüzde sahip olunan bilgiler ise oldukça kısıtlı. Tanrı olarak evrene hükmeden Mithras’ın güneş tanrısı olduğu ve kültün güneşe tapınma üzerine kurulduğu, ışığın ise savaş ve adaletin sembolü olduğu varsayılan, tüm üyeleri ve ritüelleri bile gizli tutulan bu dine ait kısıtlı bilgiler de keşfedilen Mitras Tapınaklarından yani Mithraeumlardan öğrenildiği kadar. Öğrenilen kısıtlı bilgiler her ne kadar merak uyandırıcı olsa da sınırlı kaynaklar sebebiyle bilgiye erişim oldukça yavaş.
Zerzevan’da bulunan 7 metre uzunluğunda, 5 metre genişliğinde ve yüksekliği ise 2,5 metreden oluşan Mitras Tapınağı, dünyada en iyi korunmuş tapınakların başında. Anadolu’da bulunan diğer Mitras Tapınağı Doliche de (Gaziantep) dahil olmak üzere diğer tapınakların (Suriye, İngiltere ve İtalya) hiçbiri Zerzevan’da bulunan kadar iyi korunmuş ve bu gizemli dine ait fazla bilgi verir durumlarda olmadığından kısa sürede Zerzevan Kalesi, Dünya’nın dikkatini çekmeyi başarmış diyebiliriz. Öyle ki çoğu ABD’den olmak üzere bazı ailelerin 3. kuşak temsilcileri, BM yetkilileri ve büyükelçilerin de yer aldığı pek çok isim, Mithras Tapınağı’nı görmek için Diyarbakır’a çoktan gelmiş bulunmakta. Bu ziyaretlerin nedeni de Mithras Dini gibi gizemli olsa da yakın zamanda Zerzevan’ın daha fazla ziyaretçisinin olacağı aşikâr. İnsanlığın kültürel gelişimini oluşturan farklı kültürel-inanç evrelerine ait izleri bir arada taşıyan Zerzevan Kalesi ve Mithras Tapınağı, bırakın artık önünden geçerken uğramayı, özellikle oraya gitme sebebiniz olacak potansiyele sahip eşsiz birer keşifler.