Last Updated on 3 Şubat 2024 by Turizm Günlüğü
“Taoizm’de kişiler İlkbahar bayramında bir ateş yakmakta ve rahipleri yarı çıplak şekilde, ateşin üzerine pirinç ve tuz atarak çıplak ayak ile ateşin üzerinden geçmektedirler.” Gastronomi ve Din Arasındaki
Din ve Gastronomi: İnançların Yeme-İçme Kültürü Üzerindeki Etkisi
Din toplumların inanç sistemlerini düzenleyen bir toplumsal bir değerdir. Birçok alana etki eden din, özellikle toplumların yeme-içme geleneklerine ve kurallarına da etki etmekte ve yemek kültürünün oluşmasında rol oynamaktadır. Bu kültürler dinlere göre değişmekte bazı dinlerde yasaklı olmayan besinler bazı dinlerde yasaklanmaktadır. Bu sebeple yemeklerin hazırlanma süreci, üretimi ve tüketimini dinden ayrı düşünmemek gerekmektedir (Gürhan, 2017).
Çağlar Boyunca Beslenme ve Kültürün Evrimi: Dinin Rolü
İnsanoğlu çağlar boyunca çeşitli beslenme süreçlerine girmiştir. Her toplumun bu süreçte kendi kültürüne özgü beslenme süreci farklı olarak şekillenmiştir. Kültür dediğimiz kavram birçok farklı unsur ve dini inançlar ile güçlü ilişkileri olan bir değerdir. Manevi bir unsur olan din, kültür ile anlamlı bir hale gelmekte ve yaşantıya somut olarak yansımaktadır (Okumuş, 2014). Toplumların beslenme süreçleri bu kapsamda helal ya da haram olarak nitelendirilmekte ve toplumlar kendi kültür-din ilişkisine göre beslenmesine karar vermektedir.
Gastronominin Dini İnançlara Yansıması
İslamiyet’in Türk Mutfağına Etkisi: Gelenekler ve Gastronomi
İSLAMİYET ile Türk Mutfağının yemek kültürüne, gastronomi konusunda farklı uygulamalar ve gelenekler girmiştir. İslam dininde yemekten önce ve yemekten sonra sofra duasının yapılması çok önemli bir gelenektir. İslam dinin kutsal kitabı Kuran-ı Kerimde domuz eti yasaklanmıştır. Bu yasakla beraber Türk Mutfak kültüründe de hiçbir zaman domuz yer almamıştır. Bununla birlikte İslamiyet’in etkisi ile zamanla eşek, at, katır gibi tek tırnaklı hayvanlarında eti ve sütü de Türk Mutfak kültüründe yer almamıştır. İslamiyet’in etkisiyle birlikte Arap Mutfağı Türk Mutfağına yansımıştır. Özellikle Güneydoğu bölgesinde Arap Mutfak kültürünün etkisi çok fazladır (Güler, 2010). İslamiyet’te hurma ve zemzem suyu Müslümanlar için sembol olan besinlerdir. Hac görevini yerine getiren kişiler dostlarına hurma ve zemzem suyunu ikram olarak sunmaktadırlar. Zemzem suyunun ayakta ve besmele çekilerek üç yudumda içilmesi gibi bazı özel kuralları bulunmaktadır (Gürhan, 2017).
Hristiyanlıkta Beslenme Kültürü: Mezhepler ve Yemek Kuralları
HRİSTİYANLIKTA üç büyük mezhebe göre beslenme alışkanlıkları ve yemek yeme kuralları değişmektedir. Roma Katoliklerinde belirli zamanlarda oruç ve ibadetlerini uygulanmaktadır. Oruç tutulan zamanları yılbaşı ve paskalya gibi özel günlerinde gerçekleşmektedir. Oruçlarında tüm gün boyunca herhangi bir gıda alınması yasaklı iken bazı inanışlara göre belirli gıdalar üzerinden oruç tutulmaktadır. Ortodoks Hristiyanlarının diğer mezheplerden en önemli farkı İncil’deki kuralları yenileyip kullanmasıdır. Katolikler mayasız ekmek tüketirken Ortodokslar mayalı ekmek tüketmektedir. Oruçlarında hayvansal ürünler ve su yasaklıdır. Bu dine mensup bazı kişiler bitkisel yağ tüketmemektedirler. Protestan mezhebinde ise tarikatlara göre farklılık görülmektedir. Mormon tahrikatı çay, kahve ve alkollü içeceklerin içilmesini yasaklamıştır. Havarileri tahrikatı ise aşırı yemek tüketimin günah olduğuna inanmakta ve çoğunlukla vegan beslenmektedir. Bu tahrikatta çok nadir et tüketilse de domuz eti kesinlikle yasaklanmıştır. Su yemekten önce içmekte, yemek sırasında içmemektedirler. Ayrıca güçlü olan aroma ve tatlandırıcı gibi gıda katkı maddeleri de yasaklanmıştır (Koluman, 2009).
Hinduizm’de Beslenme Anlayışı: Etin Yeri ve Veganlık
Mistik bir din olarak kabul gören HİNDUİZM dininde et yenilmesi kesinlikle yasak olarak kabul görmektedir. Bu dine mensup kişiler genellikle vegan bir beslenme süreci seçmiş ve hayvanların öldürülmesini katliam olarak kabul etmişlerdir. Fakat bu durum gıdaların kaynaklarının sınırlı olması sebebi ile sadece büyükbaş hayvanlara özel olarak uygulanmaktadır. Hindu dinene mensup kişilerin neredeyse hepsi sığır eti yemeyi reddetmektedir. Hinduizm’de yaklaşık olarak 4.000 yıldır ineklerin çok özel bir yer vardır. Hint mitolojisine göre kutsal kabul edilen ineklerin etinin yenmesi ve kurban hayvanı olması yasaklanmıştır (İldeş, 2016).
Budizm’de Yemeğin Maneviyatı: Şükran, Merhamet ve Sağlık
Bir Uzakdoğu dini olan BUDİZM’DE yemeğin pişirilme ve yenilme aşamalarında, kişinin gıda ürünlerine şükran ve merhamet duyması gerekmektedir. Yani Budizm’de “yemeğin tedavi edilme şekline önem verilmektedir”. Budistler vücudun ve zihnin sağlığına odaklanarak bu yöndeki gıdalarla beslenmektedir. Budistler masada oturduklarında bazı kurallara dikkat etmektedirler. Yemekleri çiğnerken gürültü çıkarmamalı, kimseyi rahatsız etmemeli, ağzındaki yiyecekleri kimseye göstermeden yemeli, doğru bir şekilde oturmalı ve sohbet edip kimsenin dikkatini dağıtmamalıdır (www.veg-recipes.com, 2021).
Taoizm’de İlkbahar Bayramı Ritüelleri: Ateş, Pirinç ve Tuz
TAOİZM dininde, bu dine özel birçok farklı ayin bulunmaktadır. Taoizm’de kişiler İlkbahar bayramında bir ateş yakmakta ve rahipleri yarı çıplak şekilde, ateşin üzerine pirinç ve tuz atarak çıplak ayak üzerinden geçmektedirler (Tümer ve Küçük, 1998).
Yahudilikte Beslenme ve Yasaklar: Dinin Milli Karakteri ve Gıda Kuralları
YAHUDİLİKTE ise diğer dinlere göre bazı istisnai özellikler bulunmaktadır. Bu istisna temel olarak Yahudiliğin evrensel nitelikte değil de daha çok milli bir nitelikte olması durumudur. Gıda kapsamında bazı yiyeceklerin özellikle Yahudiler için yasaklandığı söylenmektedir. Fakat bu durum yiyeceklerin özelliğinden çok toplumu cezalandırmak için yapıldığı düşünülmektedir (Erdem, 1998).
Animizmde Gıda İçerikli İbadetler: Doğa ile Uyum ve Saygı
ANİMİZM dini ile ilgili yazılı kaynaklar incelendiğinde ibadetlerinde bir ağacın kovuğuna et bırakılması, yabani olan kedilere et verilmesi ve nehre bal dökülmesi gibi çeşitli gıda içerikli ibadetleri bulunmaktadır (Koluman, 2009).
Totemizmde Haram Kabul Edilen Hayvanlar: Ataların Temsili ve Beslenme Yasakları
TOTEMİZM dininde ise bu kabilenin atalarını temsil eden hayvanlar bulunmaktadır. Bu sebeple bu dine mensup kişiler bu hayvanların etlerini yemesi haram olarak kabul etmiştir (Koluman, 2009).
Şintoizm’de Kutsal Yemek Sunumları: Tilki, Tanrılar ve Atalara Saygı
ŞİNTOİZM dininde kutsal hayvan tilki olarak kabul edilmektedir. Bu dine inananlar dünya genelinde sekiz milyon tanrı olduğuna inanmaktadır. Tanrılardan birisi de gıda tanrısıdır. Şintoistlerde ibadet dua ve kurbanla yapılmaktadır. Yemek kurbanlarında çoğunlukla pirinç ve pirinç şarabı kullanmaktadırlar. Bu dine inan kişiler yemek kurbanını atalarının ruhlarına sunmaktadırlar (Tümer ve Küçük, 1998).
Jainizm’de Beslenme Yasağı: Kan Renkli ve Kök Bitkilerin Ahlaki Boyutu
JAİNİZİM dini Hindistan’da ortaya çıkan bir din olup kan renkli bitkilerin tüketilmesi ve kök bitkilerin tüketilmesi yasaklanmıştır. Bu dine inan kişilere göre kan renkli bitkilerin ruhu kirleteceği, kök bitkilerin ise öldürülmeden önce tüketilmesinin imkânsız olduğunu ve cinayet sayıldığına inanılmaktadır (Uzdil, 2020).
Din ve Gastronomi: Toplumsal Yapı ve Yeme-İçme Alışkanlıklarının Biçimlenişi
Tarih süreci boyunca toplumsal yapının belirlenmesinde büyük önemi olan din, yeme-içme alışkanlıklarının da şekillenmesinde büyük etken olmuştur. Din toplumların ayırt edici unsuru olmuş ve bu unsurla birlikte yeme-içme alışkanlıkları da ayrılmıştır.
Din ve gastronomi ilişkisi ile ilgili araştırmalardan da anlaşılacağı üzere sofra adabı, yemek türleri, yasaklı ürünler gibi birçok süreç inançlara göre farklılık göstermiştir. Bir din de kutsal sayılan bir hayvan türü diğer dinde sıradan bir et türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir dinde oruçla ilgili bir inanış yokken başka bir dinde belirli dönemlerde oruç tutulmaktadır. İlgili bu makalede bu süreçler kısaca ele alındığı için derinlemesine farklılıklardan bahsedilemezken doğru bilgilere ulaşmak için her dinin gastronomi ile olan ilişkisi ayrı bir konu olarak değerlendirmek bundan sonraki araştırmalar için önemli bir sonuç sağlayıcı düşünülmektedir.
Kaynakça
- Erdem, M. (1998). İlahi Dinlerin Kutsal Kitaplarında Helal ve Haram Anlayışı Üzerine Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37 (168).
- Güler, S. (2010). Türk Mutfak Kültürü ve Yeme İçme Alışkanlıkları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(26), 182-196.
- Gürhan (2017). Yemek ve Din: Yemeğin Dini Simgesel Anlamları Üzerine Bir İnceleme, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(2), 1204-1223. https://Tr.Veg-Recipes.Com/Gastronom-Budista.
- İldeş, A. (2016). Bir Kültürü Anlamının Başlangıç Noktası İnançlara Göre Yeme Alışkanlıkları, Yemek.com.
- Koluman, A. (2009), Dinler ve Gıda İlkelden Semaviye, Uludağ Üniversitesi J. Fac. Vet. Med. Cilt 28, Sayı 1, S. 25-32.
- Okumuş, E. (2014). Dinin Toplumsal İnşası. Ankara: Akçağ Yayınları.
Tümer, G. ve A. Küçük, (1988), Dinler Tarihi, Ankara. - Uzdil, Z. (2020). Dinler ve Beslenme, 19 Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi.
